Powieść historyczna Henryka Sienkiewicza. Tłem historycznym Krzyżaków jest fragment historii Polski, przedstawiający konflikt jagiellońskiej Polski z zakonem krzyżackim. Książka zawiera: starannie przygotowany i opatrzony przypisami tekst utworu, krótko i przystępnie zaprezentowane wiadomości wstępne, komentarze do tekstu na marginesach, oznaczone symbolami graficznymi, szerokie marginesy, na których można robić notatki, wyróżnione znane cytaty, życiorys autora, streszczenie utworu, wyczerpujące omówienie problematyki, plany najczęściej pojawiających się wypracowań związanych z lekturą.

Powieść historyczna Henryka Sienkiewicza. Tłem historycznym Krzyżaków jest fragment historii Polski, przedstawiający konflikt jagiellońskiej Polski z zakonem krzyżackim. Książka zawiera: starannie przygotowany i opatrzony przypisami tekst utworu, krótko i przystępnie zaprezentowane wiadomości wstępne, komentarze do tekstu na marginesach, oznaczone symbolami graficznymi, szerokie marginesy, na których można robić notatki, wyróżnione znane cytaty, życiorys autora, streszczenie utworu, wyczerpujące omówienie problematyki, plany najczęściej pojawiających się wypracowań związanych z lekturą.

Latarnik Henryka Sienkiewicza powstał w 1880 roku. Jest to nowela o wymowie patriotycznej, uważana za polskie arcydzieło tego gatunku. W komentarzach dotyczących tego utwory pojawiało się stwierdzenie, że w Latarniku udało się Sienkiewiczowi oddać polskiego ducha narodowego. W skondensowanej formie autor zawarł w nim historię polskiego emigranta, który pod wpływem lektury Pana Tadeusza przeżywa swoisty powrót do ojczyzny, którą opuścił czterdzieści lat temu.

Akcja powieści Toczy się w XVII wieku i oparta jest na autentycznych wydarzeniach historycznych związanych z powstaniem kozackim na Ukrainie, które wybuchło w 1648 r. Akcja opowieści zaczyna się rok wcześniej w czasie zimy, a kończy w 1649, chociaż epilog sięga wydarzeń z roku 1651.
Książka rozpoczyna się historią rozgrywająca się na Dzikich Polach, gdzie wracający z Krymu Jan Skrzetuski - namiestnik księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, ratuje życie a następnie puszcza wolno kozackiego półkownika, którym później okazuje się być sam Bohdan Chmielnicki - przywódca wrogich oddziałów. Skrzetuski w drodze do Wiśniowieckiego poznaje w karczmie swoich późniejszych przyjaciół - Zagłobę i Podbipiętę, z którymi u boku będzie następnie walczył i od których uzyska niejednokrotnie pomoc.Jadąc do Łubniów, do księcia, Skrzetuski przypadkowo poznaje Helenę Kurcewiczównę, zakochuje się w niej ze wzajemnością, oświadcza się i wymusza na jej rodzinie zgodę na ożenek. Tym samym ściąga na siebie i rodzinę swej wybranki zemstę znienawidzonego w okolicy Bohuna - dowódcy kozackiego, któremu już wcześniej, w zamian za obietnicę pozostawienia w spokoju rodzinnych dóbr, przyrzeczono rękę panny. W ten sposób zaczyna się miłosny wątek powieści, który obok potyczek wojskowych, stanowi jej główną oś.Skrzetuski pozostawia Helenę pod opieką rodziny i wyjeżdża do Siczy, aby zorientować się w zamiarach Kozaków. W drodze dostaje się do niewoli, a życie ratuje mu Chmielnicki, który zorientował się, że tym samym odwdzięcza się swemu dawnemu wybawcy. Chmielnicki chce pomóc Polakowi, ale w zamian za nieujawnianie kozackich sekretów, na co dzielny Jan nie przystaje. Będąc nadal w niewoli, Skrzetuski wędruje z wrogimi wojskami, a w tym czasie dochodzi do klęsk Polaków pod Żółtymi Wodami i Korsuniem. W końcu Chmielnicki uwalnia Skrzetuskiego, a nawet daje mu do ochrony niewielki tatarski oddział. Jan wyrusza więc do rozłogów, gzie jednak zamiast Heleny zastaje jedynie zgliszcza. Spustoszenia dokonał tam Bohun, który dowiedział się o zdradzie, a reszty zniszczeń dokonało okoliczne chłopstwo niezadowolone z ucisku Kurcewiczów. Helena dzięki podstępowi mającego się nią zająć Zagłoby zdołała uciec, a po licznych perypetiach dotarła do Baru, gdzie miała czekać na Skrztuskiego, który w tym czasie walczył pod Słuczą. Jednak dziewczyna nie mogła się czuć bezpiecznie, została odnaleziona przez Bohuna, który jak się okazało, darzył ją prawdziwą szaleńczą miłością. Helena chciała popełnić samobójstwo, ale zdołała się tylko ciężko ranić - w takim stanie Bohun oddał ją pod opiekę czarownicy Horpyny i jej sługi, a sam odjechał na wojnę.W międzyczasie Bohun mści się na Zagłobie, ale nie udaje mu się go zabić, bo w tym czasie atakuje go odział Wołodyjowskiego. Bohun ucieka, a po licznych klęskach polskich wojsk Skrzetuski dociera do Lwowa, gdzie książę Wiśniowiecki przygotowuje się do obrony miasta. Książę wyjeżdża do Warszawy na elekcję, którą wygrywa Jan Kazimierz, a w tym czasie Wołodyjowski ciężko rani w pojedynku Bohuna.Skrzetuski mimo zaangażowania w wojnę ciągle myśli o odnalezieniu porwanej Heleny, ale na drodze stają mu kolejne wydarzenia - Chmielnicki zostaje powołany przez króla na hetmana i ogłasza fałszywy pokój, ale jednocześnie nadal się zbroi i knuje spiski przeciwko Rzeczpospolitej.Przyjaciele Skrzetuskiego ratują Helenę, ale prześladują ich tatarskie oddziały. Na szczęście z pomocą przyszły im polskie wojska szykujące się do szturmu Chmielnickiego na twierdzę Zbaraż, gdzie przybywają wojska Wiśniowieckiego. To tam Skrzetuski i jego towarzysze dokonują heroicznych czynów, ale pomimo wielkiego poświęcenia nie wszystkim udaje się przeżyć. Ginie Podbipięta, którego męstwo zostało jednak uczczone poprzez honorowy pochówek. W czasie oblężenia Zbaraża Skrzetuski wyprawia się do Toporowa, gdzie chce prosić stacjonującego tam króla o pomoc dla Wiśniowieckiego. Odsiecz rusza w stronę twierdzy, ale chory Skrzetuski pozostaje przy królu.Kiedy udało się odeprzeć oblężenie i zawarto pokój, Skrzetuski wraz z kompanami wyrusza po Helenę, która w tym czasie pozostawała pod opieką kasztelanowej sandomierskiej. Po spotkaniu kochanków cały orszak wyrusza do Lwowa, gdzie ma się odbyć ślub Jana i Heleny.
Epilog powieści przywołuje wydarzenia odległe o dwa lata - jest rok 1651. Po zwycięstwie pod Beresteczkiem Polacy doprowadzają do tego, że Chan ucieka z pola bitwy i jako jeńca bierze Chmielnickiego, a Bohun, jako nowy wódz, osiada w odbudowanych Rozłogach i tam umiera.

Akcja "Pana Wołodyjowskiego" toczy się w latach 1668 - 1673. Dla bardziej precyzyjnego obrazu można podzielić ją na dwie części. Pierwsza obejmuje okres elekcji warszawskiej (tutaj następuje zawiązanie wątku miłosnego), druga, której początek liczy się od 1671, rozgrywa się w czasie pierwszych niepokojów na granicy Rzeczpospolitej i Turcji. Utwór zostaje zamknięty epilogiem opisującym bitwę pod Chocimiem (1673) będącą zamknięciem wątków rozpoczętych w powieści.
Miejscem akcji są ziemie należące do Rzeczpospolitej (Warszawa, Mokotów, Chreptiów, Raszków, Kamienie Podolski) oraz tereny będące we władaniu Turcji (w czasie wypadów zbrojnych).
Wątek miłosny, który stanowi dominantę fabularną powieści Henryka Sienkiewicza, został, przynajmniej w pierwszej części utworu, przedstawiony w sposób zbliżony do znanego z komedii. Chociaż w tle pozostaje tragedia głównego bohatera, mnożące się nieporozumienia i zawiązywane intrygi (Zagłoba i jego usilne staranie połączenia Michała i Basi) mogą budzić uśmiech czytelnika. Jednakże dla bohaterów stają się źródłem cierpień, szczególnie dotkliwie znosi je Jerzy Michał Wołodyjowski. Mężczyzna, który spędził wiele lat w służbie Rzeczpospolitej, poświęcił dla niej niemalże wszystko. W przeciwieństwie do innych oficerów nie założył rodziny (śmierć Anusi Borzobohatej) ani też nie posiadał prywatnego majątku. Stabilizacja u boku Basi Jeziorkowskiej stała się więc dla niego sensem życia, co narrator wielokrotnie podkreśla, opisując miłość pary.
Kiedy ojczyzna wzywa po raz kolejny, Wołodyjowski nie waha się. Hetman Sobieski nazywa go człowiekiem doświadczonym i zaufanym, co samo w sobie zobowiązuje do udzielenia pomocy będącemu w potrzebie krajowi.
Sienkiewicz - na przykładzie głównego bohatera - jeszcze raz ukazuje więc, jak ważnymi wartościami w ludzkim życiu są honor, odwaga, ojczyzna oraz Bóg. Poświęcenie wszystkiego w imię tych ideałów przynosi Wołodyjowskiemu długo oczekiwane szczęście (u boku Basi doświadcza prawdziwej radości) oraz ratuje go przed goryczą kapitulacji.
Postawę, jaką można skontrastować z obrazem głównego bohatera, prezentuje Mikołaj Potocki, starosta podolski, generał twierdzy. Jest to postać egoistyczna, dbająca wyłącznie o korzyści własnego rodu. W dodatku pozostaje on w konflikcie z Janem Sobieskim, co utrudnia współpracę i przynosi liczne szkody.
"Pan Wołodyjowski" nie ukazuje, w przeciwieństwie do "Potopu", całościowej panoramy społeczeństwa zamieszkującego Rzeczpospolitą. W dziele tym autor skupia się głównie na jednostkach, pokazując cierpienia wywołane wojną, opłakane skutki złych wyborów oraz postawy godne pochwały i haniebne, niehonorowe.

Potop to powieścią, która jest drugą częścią Trylogii Henryka Sienkiewicza (pierwsza to Ogniem i mieczem, trzecia - Pan Wołodyjowski). Dzieli się na trzy tomy. Odpowiednio każdy z nich ma: wstęp oraz XXVI (dwadzieścia sześć) rozdziałów, XL (czterdzieści) rozdziałów i XXX (trzydzieści) rozdziałów. Akcja rozgrywa się na terenie całej XVII-wiecznej Rzeczpospolitej. Występuje kilkadziesiąt mających wpływ na przebieg zdarzeń postaci. Całość spina klamra - zarówno na początku jak na końcu główny bohater, Andrzej Kmicic, przyjeżdża do Wodoków, by poznać swoją przyszłą żonę, Aleksandrę Billewiczównę. Bardzo przypadli sobie do gustu, ale niestety buńczuczna i awanturnicza natura Kmicica spowodowała gniew panny Aleksandry. Kmicic usiłował porwać dziewczynę, ale przegrał w pojedynku z niepozornym, ale w szabli niepokonanym Michałem Wołodyjowskim. Tymczasem na Rzeczpospolitą napadli Szwedzi, którzy dosłownie zalali nasz kraj, stąd przyjęło się nazywać ten fakt historyczny "potopem szwedzkim". Kmicic w dobrej wierze przysiągł wierność litewskiemu magnatowi, księciu Januszowi Radziwiłłowi, ale ten okazał się zdrajcą. Wtedy młody rycerz musiał zmienić nazwiskoi za wszelką cenę dążyć do rehabilitacji. Pod nazwiskiem Babinicza dzielnie bronił Jasnej Góry, a nawet dokonał bohaterskiego czynu i wysadził wielkie działo bojowe. Potem towarzyszył królowi Janowi Kazimierzowi powracającemu do kraju i z oddaniem bronił króla.W końcu udało mu się odzyskać dobre imię i honor szlachecki. Wielką przeminę Kmicica uznała także Oleńka Billewiczówna, która po oficjalnej rehabilitacji rycerza w kościele w Upicie, została jego szczęśliwą żoną.
Potop to środkowa, najobszerniejsza, część Trylogii. W tytule tej części pojawia się określeniefaktu historycznego - najazdu Szwedów na Rzeczpospolitą w 1655 r. Przeważająca liczba wrogich wojsk uniemożliwiła Polakom skuteczną obronę. W dodatku nie zdało egzaminu pospolite ruszenie, szerzyły się zdrady. Szlachta poddała się pod Ujściem, a w Kiejdanach ugodę ze Szwedami podpisał Janusz Radziwiłł. Sytuacja stała się dramatyczna. Szwedzi podeszli pod Częstochowę i rozpoczęli oblężenie Jasnej Góry. Ten moment wojny polsko-szwedzkiej Sienkiewicz opisał jako punkt zwrotny. Polacy obronili siedzibę Matki Boskiej Królowej Polski, a następnie zaczęli odnosić zwycięstwa. Sienkiewicz po raz kolejny stara się podnosić swój naród na duchu. Pokazuje waleczność i bohaterstwo przodków, którzy potrafili wychodzić obronną ręką nawet z najgorszych tarapatów.

Główni bohaterowie, czternastoletni Staś Tarkowski i ośmioletnia Nel Rawlison, zostają porwani przez Beduinów i zawiezieni do Chartumu, gdzie swoją siedzibę ma Mahdi - przywódca powstania przeciwko Anglikom.Z trudem znoszą uciążliwą podróż przez pustynię. W Chartumie okazuje się, że muszą jechać dalej — Mahdi poleca porywaczom, by zawieźli dzieci do Smaina, który zaproponuje Anglikom oddanie ich w zamian za swoją żonę, Fatmę, i jego dzieci. Staś i Nel zostają tym samym skazani na śmierć — okrutny przywódca powstania spodziewa się, że zginą w tropikalnej dżungli z powodu febry lub malarii. Tymczasem Staś zabija porywaczy i wraz z Kalim i Meą, próbują dotrzeć do ludzkich siedzib.Bohaterowie przeżywają wiele przygód, poznają rośliny i zwierzęta Czarnego Lądu, pokonują liczne niebezpieczeństwa, z których największa to febra, na którą zapada Nel. Dzięki odwadze i wiedzy Stasia udaje im się powrócić do ojców.

Akcja powieści zaczyna się w roku 1884 w Port Saidzie rozmową 14-letniego Polaka Stanisława Tarkowskiego i jego towarzyszki, 8-letniej Angielki Nelly Rawlison (Nel). Rozmawiają oni o zatrzymaniu w areszcie domowym żony sudańskiego dozorcy Smaina - Fatmy - i jej dzieci przez Anglików. Smain bowiem otrzymał pieniądze od rządu w celu wykupienia jeńców. Jednak zdradził, przywłaszczył sobie pieniądze i przyłączył się do powstania Mahdystów. Zatrzymując Fatmę i jej dzieci, rząd chce zmusić Smaina i przywódcę Sudanu - Mahdiego - do uwolnienia jeńców w zamian za Fatmę i jej dzieci, nie robiąc jej jednak krzywdy. Fatma jest pod opieką ojców dzieci - wdowców. Tymczasem zbliża się Wigilia. Staś dostaje na święta wymarzony sztucer, a Nel olbrzymiego psa - mastifa, któremu nadaje imię Saba, co po arabsku znaczy lew.Tymczasem Fatma namawia jednego ze służących panów Tarkowskiego i Rawlisona - Chamisa - by razem ze swoimi kuzynami - Gebhrem i Idrysem - uprowadził Stasia i Nel, którzy mają posłużyć za "okup" dla Anglików za nią samą i jej dzieci. Wkrótce Chamis pod błahym pretekstem zabiera dzieci, po czym wraz z Gebhrem, Idrysem i dwoma nieznanymi z imienia beduinami uprowadza je w pustynię. Zamierzają je zabrać do Omdurmanu do Smaina. W czasie wędrówki karawanę dogania Saba, którego Arabowie z początku chcą zabić, ale Chamis odwodzi ich od tego.Rozpoczyna się długa, żmudna wędrówka przez pustynię. Dzieci wielokrotnie doznają okrucieństwa Gebhra, który kilkakrotnie bije korbaczem Stasia i chce zabić ich oboje. Najlepszy dla dzieci jest Idrys, skrycie podziwiający odwagę Stasia; dba on, by dzieci dotarły do Smaina całe i zdrowe. Podczas wędrówki karawana musi przeżyć m.in. burzę piaskową. Pewnego ranka Staś, korzystając z tego, że Arabowie śpią, usiłuje zabić wielbłądy za pomocą swego sztucera, by uniemożliwić dalszą wędrówkę, ale w spisku przeszkadza Saba, który, nie wiedząc, co się dzieje, zaczyna szczekać i budzi Arabów.W końcu docierają do Omdurmanu, gdzie dzieci i Arabowie uczestniczą w modłach publicznych i są świadkami czci, jaką lud sudański darzy Mahdiego. Na miejscu okazuje się jednak, że w Omdurmanie nie ma Smaina i konieczna jest dalsza podróż. Najpierw jednak z dziećmi chce się widzieć Mahdi. Dzieci spotykają Greka Kaliopuli, który radzi im, aby przyjęli islam. Staś nie zgadza się jednak.Karawana zwiększa się o jedną osobę. Chory Idrys zostaje w Omdurmanie, ale za to towarzyszą im dwaj murzyńscy niewolnicy - Mea i Kali, którego Gebhr bez przerwy bije korbaczem. Dinah umiera. Wkrótce karawana dociera do Afryki Południowej i spotyka lwa. Staś zwraca się do Gebhra i Chamisa, by dali mu strzelbę, po czym zabija lwa. Zaraz potem chłopiec, wykorzystując okazję, zabija Gebhra, Chamisa i obu beduinów. Staś, Nel, Kali, Mea i Saba są wolni, ale zagubieni w czeluściach Afryki.Wkrótce okazuje się, że Kali jest dziedzicem tronu w państwie Wa-Himów. Postanawiają więc tam wyruszyć. Pewnej nocy na ich obozowisko napadają lwy. Bohaterom udaje się ukryć na drzewie, a Sabie w krzakach, ale wygłodniałe koty zabijają konie. Podróżnicy docierają do starego wąwozu zablokowanego głazem. Napotykają w nim wycieńczonego głodówką słonia, którego Staś i Kali chcą zabić i zjeść, ale Nel nie pozwala im na to i zamierza zwierzę oswoić. Nadają mu imię King (Król).Nel choruje na febrę. Zrozpaczeni Staś, Kali i Mea szukają pomocy. Staś napotyka nieoczekiwaną pomoc w osobie szwajcarskiego podróżnika Lindego, który kilka dni wcześniej został ranny w wyniku spotkania z dzikiem. Ma jednak chininę - lekarstwo na febrę. Wkrótce Linde umiera na gangrenę, a Staś przygarnia jego 12-letniego murzyńskiego służącego Nasibu i dzięki chininie od Lindego udaje mu się wyleczyć Nel. Za pomocą ładunków wybuchowych uwalnia już oswojonego Kinga.5-osobowa karawana razem z Sabą i Kingiem przenosi się na górę (niewielki płaskowyż), gdzie spędzają pewien czas. Staś uczy Kalego strzelać. Wtedy też ujawnia się przydatność Kinga. Pewnego dnia Nasibu atakuje wściekły goryl. Na ratunek rusza Saba, ale jest za mały; dopiero King zabija goryla.Bohaterowie wyruszają, aby odnaleźć lud Wa-Himów. Autorytet Stasia gwałtownie zwiększa się, gdy pewnego dnia ratuje Nel i zabija ogromnego lamparta. Następnie bohaterowie docierają do wioski plemienia M’Rua. Plemię, widząc Stasia ujeżdżającego olbrzymiego słonia, natychmiast oddaje mu cześć. Po drodze napotykają jeszcze kilka takich plemion z podobnym skutkiem.Wkrótce karawana dociera do siedziby Wa-Himów, którzy są oblegani przez swego odwiecznego wroga - Samburów. Staś zbiera gromadę rozproszonych wojowników i przeprowadza - przy pomocy rac i karabinów - udany atak na obóz wroga. Widząc zamieszanie król Wa-Himów i ojciec Kalego przychodzi im z odsieczą, lecz sam zostaje zabity podobnie jak król Samburów. Po wygranej wojnie Kali chce zabić całe plemię Samburów (a zwłaszcza syna ich wodza - swojego rówieśnika Faru). Staś namawia jednak oba plemiona, aby żyły w zgodzie. Następnie przyjmują oni chrześcijaństwo. Nieufni pozostają jedynie dwaj szamani - M’Kunje i M’Pua.Staś, Nel i Saba ruszają w stronę posiadłości brytyjskich nad Oceanem Indyjskim eskortowani przez Kinga i część Wa-Himów, w tym Kalego. Kali zabiera też M’Kunje i M’Puę, aby ci nie podburzyli ludu przeciw niemu. Kończy się to tragicznie: pewnej nocy czarownicy kradną wszystkie zapasy wody, a napotkany lew lub lampart, zabija ich obu i wypija całą wodę. Wykończeni podróżnicy napotykają angielski patrol pod wodzą znanego im kapitana Glena i doktora Clarego. Od Glena i Clarego dzieci dowiadują się, że Mahdi zmarł na zawał serca. Kali wraca do swojego kraju i zostaje królem Wa-Himów. King zostaje umieszczony w ogrodzie zoologicznym, a dzieci wracają do ojców.

Szkice węglem, Jamioł, Obrazek wiejski, Janko Muzykant, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela, Za chlebem, Latarnik, SachemJednym z celów pisarzy - pozytywistów była użyteczność. H. Sienkiewicz pisał, by wskazać sprawy tragiczne, wydarzenia dramatyczne, to, co trzeba zmienić, zlikwidować, czemu trzeba zapobiegać. Apelował o zajęcie się uzdolnionymi dziećmi z ubogich rodzin, pokazywał los emigrantów, opisywał tragiczny los młodych Polaków poddawanych w szkołach procesowi wynarodowienia, prezentował sylwetki emigrantów politycznych - wygnańców. Jego nowele to świadectwo problemów, z jakimi borykali się Polacy w trudnych czasach zaborów.

"Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela" Henryka Sienkiewicza to jakby fragment wspomnień prywatnego nauczyciela - pana Wawrzynkiewicza. Był on opiekunem i korepetytorem jedenastoletniego chłopca Michasia. Jego obowiązkiem była pomoc dziecku w nauce i troszczenie się o jego wątłe zdrowie. Matka Michasia - pani Maria była wdową, mieszkała wraz z młodszą córką Lolą w Zalesinie. Należała do zubożałej szlachty. W synu widziała całą pociechę i radość swojego życia. Chciała, aby był dobrym uczniem. Widziała w nim wielkie zdolności i jednocześnie pokładała w nim wszelkie nadzieje. Zaślepiona matka nie dostrzegała, że jej syn jest dzieckiem pracowitym, ale nie najzdolniejszym. Michaś zaś zadręczał się strasznie, że nie może podołać oczekiwaniom ukochanej matki. Przez ciągłe wkuwanie słówek greckich, łacińskich, a przede wszystkim niemieckich bardzo podupadł na zdrowiu. Akcja książki rozgrywa się w czasie zaboru pruskiego, więc Michaś chodzi do niemieckiej szkoły. Chłopiec miał problemy w szkole, gdyż inspektorzy niemieccy twierdzili, że ma zły akcent niemiecki i wciąż go za to karali. Chociaż opanował język niemiecki, to nie potrafił pozbyć się polskiego akcentu. Kiedy wyrzucili chłopca ze szkoły, Michaś zachorował. Lekarz stwierdził zapalenie mózgu. Pan Wawrzynkiewicz zmuszony był wezwać panią Marię. W święta Bożego Narodzenia Michaś umarł po krótkiej chorobie w ramionach zrozpaczonej matki.O tym wszystkim opowiada stary nauczyciel, który przywiązał się bardzo do dziecka i wraz z nim przeżywał wszystkie niepowodzenia, a później cierpiał po śmierci biednego Michasia.